Zamonaviy axborot jamiyatida ma’lumotlar bazalari katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash uchun poydevor hisoblanadi. Biroq, ma’lumotlar hajmining ortishi va tarmoqdagi tahdidlarning o‘sishi bilan ma’lumotlar bazasi xavfsizligini ta’minlash juda muhim masalaga aylanib bormoqda.

Ushbu maqolada ma’lumotlar bazalaridan foydalanish bilan bog‘liq asosiy xavfsizlik masalalari muhokama qilinadi, shuningdek, ma’lumotlarni himoya qilish va ma’lumotlar sizib chiqishining oldini olish usullari taklif etiladi. Ruxsatsiz kirish, insayder hujumlar va zararli dasturlar kabi ma’lumotlar bazalari duch keladigan turli tahdidlar, ma’lumotlar bazasi xavfsizligini ta’minlashda yordam beradigan autentifikatsiya, avtorizatsiya va shifrlash usullari muhokama qilinadi.

Maqolaning maqsadi — o‘quvchilarga ma’lumotlar bazasi xavfsizligi bilan bog‘liq asosiy masalalar haqida batafsil ma’lumot berish va ma’lumotlarni himoya qilish va mumkin bo‘lgan ma’lumotlar sizib chiqishining oldini olishning samarali usullari va strategiyalarini taklif qilishdir.

Ma’lumotlar bazalaridagi ma’lumotlarni himoya qilish — axborot xavfsizligining muhim jihatidir. Uning ba’zi usullari quyidagilar:

Ma’lumotlarni shifrlash — ma’lumotlar bazalarida axborot xavfsizligini ta’minlashning muhim usuli hisoblanadi. Ushbu jarayon ma’lumotlarni tushunarsiz va ruxsatsiz shaxslarga kirish imkoni bo‘lmagan formatga aylantiradi. Shifrlash vaqtida kalitdan foydalanish faqat ruxsat berilgan foydalanuvchilar uchun ma’lumotni asl ko‘rinishiga aylantirishni ta’minlaydi.

Ma’lumotlar bazalarida ma’lumotlarni shifrlashning samarali usullaridan biri Windows operatsion tizimida Data Protection API (DPAPI)dan foydalanishdir. DPAPI foydalanuvchi yoki kompyuter hisob ma’lumotlari yordamida ma’lumotlarni shifrlash va shifrini ochish vositalarini taqdim etadi. Bu maxfiy ma’lumotlar uchun yuqori darajadagi himoyani ta’minlaydi, chunki ma’lumotlarga faqat tegishli hisobga olish ma’lumotlari yordamida kirish mumkin.

Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarni shifrlash ma’lumotlarning maxfiyligi va yaxlitligini ta’minlash, shuningdek, ruxsatsiz kirish va ma’lumotlar sizib chiqishining oldini olish uchun zarurdir. Shifrlash usullaridan samarali foydalanish, jumladan DPAPIdan foydalanish zamonaviy axborot olamining muhim jihati bo‘lgan ishonchli axborot xavfsizligini yaratishga xizmat qilmoqda.

Ma’lumotlar bazasiga kirishni boshqarish har bir foydalanuvchi va foydalanuvchilar guruhi uchun ma’lumotlarga kirishning turli darajalarini o‘rnatishni o‘z ichiga oladi. Bunday tizimlar faqat vakolatli shaxslarning maxfiy ma’lumotlarga kirishini cheklaydi. Qat’iy kirish siyosatlarini o‘rnatish va qo‘llash orqali siz ma’lum ma’lumotlarga kim kirishi mumkinligini samarali nazorat qilishingiz va turli foydalanuvchilar va guruhlar uchun qanday ma’lumotlar operatsiyalariga ruxsat berilganligini aniqlashingiz mumkin.

Kirish nazorati, shuningdek, foydalanuvchi autentifikatsiyasi va avtorizatsiya jarayonlarini o‘z ichiga oladi, ular ma’lumotlarga kirish so‘rovlarini tasdiqlaydi va ularning rollari va mas’uliyatlariga muvofiq foydalanuvchi imtiyozlarini belgilaydi. Bu ma’lumotlarga ruxsatsiz kirish yoki o‘zgartirishni oldini olish orqali ma’lumotlar xavfsizligi va maxfiyligini ta’minlashda yordam beradi.

Kirishni boshqarish ma’lumotlar bazasi ma’lumotlari xavfsizligining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu ma’lumotlarga kimning, qanday va qachon kirish huquqiga ega ekanligini aniqlash va yaxlitlik hamda maxfiylikni saqlash uchun ma’lumotlar operatsiyalarini boshqarish imkonini beradi.

Aslini olganda, kirishni boshqarish foydalanuvchilarga, kompyuterlar guruhlariga tarmoq yoki kompyuterdagi ob’yektlarga kirish imkonini beruvchi jarayon bo‘lib, ularga kim, qanday va qachon ma’lumotlarga kirish mumkinligini aniq aniqlash imkonini beradi va yaxlitlik va maxfiylikni saqlash uchun ma’lumotlarning manipulyasiyasini nazorat qiladi.

Audit va monitoring ma’lumotlarga kirishni, ma’lumotlar bazasiga o‘zgarishlarni va boshqa ma’lumotlar bilan bog‘liq tadbirlarni kuzatish mexanizmlarini taqdim etish orqali ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarni himoya qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ular ruxsatsiz kirish yoki ma’lumotlardan noto‘g‘ri foydalanishni aniqlash uchun ishlatiladi. Audit va monitoring potensial xavfsizlik tahdidlari va kirish buzilishlarini tezda aniqlash va ularga javob berish uchun foydalanuvchi va tizim faoliyatini qayd etib, tahlil qilib boradi.

Audit va monitoring orqali ma’lumotlar bazasi ma’murlari ma’lumotlarga kim, qachon va qanday kirishni ko‘rishadi. Bu noodatiy yoki firibgar xatti-harakatni aniqlashga yordam beradi. Ushbu usullar, shuningdek, kelajakda ma’lumotlar xavfsizligi hodisalarini tekshirish va oldini olish imkoniyatlarini beradi.

Audit va monitoring ma’lumotlar bazasidagi axborot xavfsizligini ta’minlashning muhim vositalaridir. Ular ma’lumotlarga kirishni boshqarish, anomaliyalarni aniqlash va potensial xavfsizlik tahdidlariga tezkor javob berishni ta’minlaydi.

Serverlar va ma’lumotlarni saqlash omborlarini ruxsatsiz jismoniy kirishdan himoya qilish jismoniy xavfsizlik konsepsiyasining bir qismidir. Ushbu maqsadga erishish uchun biometrik, videokuzatuv, server binolariga cheklangan kirishni tashkil etish va jismoniy ma’lumotlar bazasi resurslariga ruxsatsiz kirishning oldini olishga qaratilgan boshqa choralar kabi usullardan foydalanish mumkin.

Barmoq izlari skaneri va yuzni tanish kabi biometrik ma’lumotlar yuqori darajadagi xavfsizlikni ta’minlaydi, chunki ular faqat ishlagan xodimning shaxsini tasdiqlaganidan keyin mumkin bo‘ladi, server xonasiga yoki ma’lumotlarni saqlashga kirish ta’minlanadi.

Videokuzatuv, shuningdek, serverlarga kirish va ma’lumotlarni saqlashni nazorat qilish va jismoniy xavfsizlik hodisalariga javob berishga imkon berish orqali jismoniy xavfsizlikda asosiy rol o‘ynaydi. Masalan, kalitlar va kirish kodlari yordamida server xonalariga kirishni cheklash ham ma’lumotlar bazasi kontekstida jismoniy xavfsizlikning muhim jihati hisoblanadi.

Ma’lumotlaringizni muntazam ravishda zaxiralash va favqulodda tiklash rejalarini ishlab chiqish ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu usullar zarar yoki yo‘qolgan taqdirda ma’lumotlarni qayta tiklash imkoniyatini beradi, bu esa biznesning uzluksizligi va axborot xavfsizligini ta’minlashning muhim jihati hisoblanadi.

Ma’lumotlarning muntazam zahira nusxalari ma’lumotlarning avvalgi holatlardan tiklanishini ta’minlaydi va tizimdagi nosozlik yoki kiberhujum kabi voqea sodir bo‘lgan taqdirda yo‘qotishlar minimallashtiriladi. Favqulodda vaziyatni tiklash rejasini ishlab chiqish ma’lumotlarni tiklash jarayonlari va protseduralarini aniqlashga va tizim funksiyalarini tezda tiklash uchun zarur bo‘lgan resurslarni taqdim etishga yordam beradi.

Umuman olganda, ushbu usullar ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarining ishonchli himoyasini ta’minlashning asosiy omili bo‘lib, falokat sharoitida yo‘qotishlarni tezda tiklash va minimallashtirish imkoniyatini beradi.

Ma’lumotlar bazasi dasturiy ta’minotini muntazam yangilash va zaifliklarni bartaraf etish uchun zaifliklarni bartaraf etish ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarni himoya qilishning muhim usuli hisoblanadi. Dasturiy ta’minot yangilanishlari xatolarni bartaraf etishga, ish faoliyatini yaxshilashga va umumiy ma’lumotlar bazasi xavfsizligi va ishonchliligiga hissa qo‘shadigan yangi xususiyatlarni joriy etishda yordam beradi.

Ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash zaifliklarni bartaraf etish uchun xatolarni to‘g‘irlashni ham o‘z ichiga oladi. Ushbu jarayon ma’lum muammolar va zaifliklarni bartaraf etish orqali ma’lumotlar bazasiga hujumlar va ruxsatsiz kirish ehtimolidan qochadi. Doimiy va o‘z vaqtida yangilanishlar va tuzatishlar ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarning xavfsizligi va yaxlitligini ta’minlash uchun muhim qadamdir.

Biroq, bu ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlashning yagona usullari emas. Axborot tarqalishining oldini olishning ko‘plab usullari mavjud, masalan, ma’lumotlar yo‘qolishining oldini olish (DLP), axborotni himoya qilish va nazorat qilish (IPC), kontentni monitoring qilish va filtrlash (CMF) va ekstruziyani oldini olish tizimlari (EPS).

Ma’lumotlar yo‘qolishining oldini olish (DLP) — ma’lumotlarning sizib chiqishini kuzatish, aniqlash va oldini olishni o‘z ichiga olgan ma’lumotlarni himoya qilishning kompleks yondashuvi. Ushbu texnologiya turli kanallar, masalan, elektron pochta, bulutli saqlash va tarmoq protokollari orqali maxfiy ma’lumotlarni uzatishni boshqarish imkonini beradi.

DLP shuningdek, maxfiy ma’lumotlarning tarqalishini nazorat qilish va oldini olish orqali qonunlar va tashkilot ichki siyosati qoidalariga rioya qilishni ta’minlashda yordam beradi. Bu tashkilotlarga maxfiy ma’lumotlarni himoya qilish va ulardan noto‘g‘ri foydalanishning oldini olish imkonini beradi. Bu, ayniqsa, me’yoriy hujjatlarga rioya qilish va maxfiy ma’lumotlarni himoya qilish nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega.

DLPdan foydalanish, shuningdek, tashkilotlarga yo‘qolgan qurilmalar, firibgar xodimlar, kiberhujumlar va boshqa xavfsizlik tahdidlari bilan bog‘liq ma’lumotlarning sizib chiqishini aniqlash va oldini olish imkonini beradi. Ma’lumotlar uzatilishini kuzatish va nazorat qilish orqali DLP potensial tahdidlarga javob berish va maxfiy ma’lumotlarning umumiy xavfsizligi va himoyasiga hissa qo‘shadigan ma’lumotlar sizib chiqishining oldini olish qobiliyatini ta’minlaydi.

Axborotni himoya qilish va nazorat qilish (IPC) axborot sizib chiqishining oldini olishda muhim vositadir. Ushbu texnologiya maxfiy ma’lumotlarni tasniflash va yorliqlash imkoniyatini beradi, bu esa uning maxfiylik darajasini aniqlash va tegishli kirish huquqlarini o‘rnatish imkonini beradi. IPC yordamida maxfiy ma’lumotlardan foydalanishni nazorat qilish va cheklash mumkin, bu esa tashkilotdagi ma’lumotlarning umumiy xavfsizligiga hissa qo‘shadi.

Kirish huquqlarini o‘rnatish va maxfiy ma’lumotlardan foydalanishni nazorat qilish IPCning asosiy jihati hisoblanadi. Bu kimning ma’lum ma’lumotlarga kirish huquqiga ega ekanligini aniqlash, shuningdek ulardan foydalanishni nazorat qilish imkonini beradi. Ushbu yondashuv maxfiy ma’lumotlarni ruxsatsiz kirish va sizib chiqishdan himoya qilishni ta’minlaydi, bu ayniqsa qonunchilik va ichki xavfsizlik siyosatiga rioya qilish kontekstida muhimdir.

IPC maxfiy ma’lumotlarni tasniflash, yorliqlash va ularga kirishni nazorat qilish vositalarini taqdim etish orqali axborot xavfsizligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi, bu axborotning sizib chiqishini oldini olishga va tashkilotda umumiy xavfsizlikni ta’minlashda yordam beradi.

Bundan tashqari, kontentni monitoring qilish va filtrlash (CMF) tizimlari va ekstruziyani oldini olish tizimlari (EPS) tashkilot ichida maxfiy ma’lumotlarni uzatish va ulardan foydalanish ustidan nazoratni ta’minlash orqali ma’lumotlarning sizib chiqishini aniqlash va oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.

Kontentni monitoring qilish va filtrlash (CMF) tizimlari tashkilot tarmog‘i orqali o‘tadigan ma’lumotlarni kuzatish va filtrlash imkoniyatini beradi, bu esa unga potensial xavf tug‘diradigan kontent yoki faoliyatni aniqlash imkonini beradi. Ushbu yondashuv ma’lumotlarning sizib chiqishini aniqlashga va maxfiy ma’lumotlarning ruxsatsiz tarqatilishining oldini olishda yordam beradi.

Ekstruziyani oldini olish tizimlari (EPS) ruxsatsiz ma’lumotlarning tashkilotdan chiqib ketishining oldini olish orqali ma’lumotlar xavfsizligida ham muhim rol o‘ynaydi. EPS maxfiy ma’lumotlarni uzatishga urinishlarni kuzatish va blokirovka qilish imkonini beradi, bu ma’lumotlar sizib chiqishining oldini olishga va tashkilotning maxfiy ma’lumotlarini himoya qilishni ta’minlashda yordam beradi.

Umuman olganda, DLP, IPC, CMF va EPS kabi turli usullar va texnologiyalardan foydalanish zamonaviy tashkilotlarda ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash va ma’lumotlar sizib chiqishining oldini olishda muhim tarkibiy qism hisoblanadi. 

Ma’lumotlar xavfsizligi va ma’lumotlar bazasi sizib chiqishining oldini olish amaliyoti tashkilotda ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash uchun juda muhimdir. Ma’lumotlar bazasi dasturiy ta’minotini muntazam yangilash, zaifliklarni bartaraf etish uchun DLP, IPC, CMF va EPS texnologiyalaridan foydalanish ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlashning kalitidir.

Ma’lumotlar bazasi dasturiy ta’minotini muntazam yangilash va zaifliklarni bartaraf etish uchun ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlashda muhim qadamdir. Bu xakerlar maxfiy ma’lumotlarga kirish uchun foydalanishi mumkin bo‘lgan xatolar va zaifliklarni tuzatishga imkon beradi.

Ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlashda DLP (Ma’lumotlar yo‘qolishining oldini olish), IPC (Axborotni himoya qilish va boshqarish), CMF (Kontent monitoringi va filtrlash) va EPS (Ekstruziyani oldini olish tizimi) texnologiyalarining o‘rni ham katta. Ular maxfiy ma’lumotlarning uzatilishini nazorat qilishlari, ma’lumotlarni tasniflash va belgilash, kirish huquqlarini o‘rnatish va maxfiy ma’lumotlardan foydalanishni nazorat qilishlari mumkin.

Umuman olganda, ushbu usullar maxfiy ma’lumotlarni uzatishni ta’minlaydi, ma’lumotlarni tasniflaydi va yorliqlaydi, kirish huquqlarini o‘rnatadi va maxfiy ma’lumotlardan foydalanishni nazorat qiladi, axborot sizib chiqishining oldini olishda yordam beradi va butun kompaniya xavfsizligini ta’minlaydi.      

Shohruh Rahmat,
“Axborot texnologiyalar va axborot resurslarini rivojlantirish markazi” MChJ
 Loyihalar bajarilishini nazorat va tahlil qilish bo‘limi boshlig‘i