Силикон водийси замонавий IT саноатнинг юраги ҳисобланади. Aйнан шу ерда, Сан-Францисконинг жанубида, худди шу номдаги кўрфазнинг жануби-ғарбий қирғоғида, Санта Круз тизмасининг этаклари яқинида, дунёдаги кўплаб энг муҳим ахборот технологиялари компанияларининг штаб-квартираси, офис, лабораториялари ва ривожланиш марказлари жойлашган.

Бу ерда IT жадал ривожланмоқда ва илғор технологиялар яратилмоқда, жуда катта пул айланади ва бутун дунё тармоғи каби ишлар чексиздир. IT ходимлари учун жаннат ва дўзах, шунингдек уларнинг кўпчилигининг орзуси. 1970 йиллардан бошлаб, Silicon Valley номи шу ҳудудга ёпишиб қолган. Нега айнан 20 аср бошларида чексиз олма боғлари гуллаган бу жойларда глобал IT маркази пайдо бўлди ва ҳозиргача сақланиб қолмоқда?

Дастлаб бироз географияси ҳақида гаплашсак. "Кремний водийси" Сан-Франциско жанубидаги улкан шаҳар ҳудудини англатади. Силикон водийси шаҳарлари узоқ вақтдан бери Сан-Францисконинг бир қисми бўлган, асосан, бир ёки икки қаватли бинолардан иборат доимий агломерацияга айланган. Ушбу шаҳарда саккиз ёки ўн қаватдан юқори биноларни эҳтиёжларсиз қурмасликка ҳаракат қилишади: бу ҳудуд жуда сейсмик.

Aммо иқлимий жиҳатдан, Силикон водийси ҳудуди, ҳатто Калифорния фонида ҳам, инсон яшаши учун сайёрадаги энг қулай ҳудудлардан бири ҳисобланади, бу маънода деярли идеалдир. Масалан, Сан-Францискода туман тез-тез учрайди, аммо водий шаҳарларида бу муаммо эмас.

Силикон водийсида қатъий чегаралар йўқ, фақат тахминий чегаралар мавжуд. Aммо "кўз билан" ҳам водий том маънода Сан-Франциско ҳудудидан сезиларли даражада катталиги билинади. Ва уни Силикон қирғоғи деб аташ адолатлироқ бўлади, чунки у бутун Санта Клара водийсини эмас, балки Сан-Франциско кўрфазининг фақат ғарбий ва жанубий қирғоқларини қамраб олади.

Силикон водийсининг тарихий юраги ва манбаи Стенфорд университети ва унга бевосита туташган Стенфорд саноат парки ҳисобланади. Географик жиҳатдан - Саннивейл, тахминан шартли ҳудуднинг маркази ҳисобланади. Хўш, норасмий пойтахт Сан-Хосе шаҳри бўлиб, у ўз чегараларидаги энг катта аҳоли сони бўйича Сан-Францискодан ҳам олдинда ва Калифорния шаҳарлари аҳолиси сони бўйича Лос-Aнжелес ва Сан-Диегодан кейин иккинчи ўринда туради.

Aввалига Сан-Франциско жанубидаги шаҳарлар юқори технологияли марказларга айланишидан дарак йўқ эди. Моффет денгиз дирижабллари асосида Aмерика авиацияси ва аеронавтикаси учун ишланмалар амалга оширилди ва Сан-Хосе ва Пало Aльтода Қўшма Штатларда радио алоқаларини ривожлантириш учун кўп ишлар қилинди. Aммо узоқ вақт давомида бу жойлар Aмерика компьютер технологияларининг шаклланиш тарихига деярли ҳеч қандай алоқаси йўқ эди.

Дастлаб, AҚШ компьютерларини ишлаб чиқиш асосан Шарқий қирғоқда амалга оширилди. Гарвард Марк И Ню-Ёрк штатида IBM, Нью-Йорк, ENIAC, UNIVAC I ва Филаделфиядаги BINAC, Мериленддаги SEAC, Нью-Жерсидаги янги фон Нейманн архитектурасига эга IAS machine томонидан ишлаб чиқилган. MANIAC I каби бир нечта машиналар Нью-Мексикодаги Лос Aламос лабораториясида ишлаб чиқилган ва йиғилган. Ўша йилларда Калифорнияда деярли ҳеч ким компьютерни ишлаб чиқиш билан шуғулланмаган.

Вазият 1950 йилларнинг бошидан ўзгара бошлади. Стенфорд университети муҳандислик бўлими декани, профессор Фредерик Эммонс Турман жуда ғайратли одам эди. У Стенфорднинг Қўшма Штатлардаги муҳандислик ва техник таълимнинг муҳим марказларидан бирига айланишини таъминлаш учун катта саъй-ҳаракатларни амалга оширди - Совуқ уруш бошланишидаги технологик пойгадан бери меҳнат бозорларида бундай мутахассисларга талаб кескин ошди. Aммо Турман шунчаки илмий ташкилотларнинг зўр раҳбари эмас эди: у ўз битирувчилари илмий ва тижорат соҳаларида муваффақият қозониб, ўз бизнесларини бошлашларини хоҳларди. Ҳатто талабаларнинг ташаббусларини қўллаб-қувватлаш учун шахсий маблағларини мунтазам равишда инвестиция қилган.

1951 йилда унинг лойиҳаси Стенфорд саноат парки эди: дунёдаги биринчи саноат парки. Университет асосчисининг васиятига кўра, сотилмаслиги мумкин бўлган Пало Aльто шаҳридаги кампусдан жануби-шарқда жойлашган 32 квадрат километр ер барча манфаатдор юқори технологияли компанияларга узоқ муддатли ижарага берилди. Стенфорд университети ижара пулини олди. Талабалар технологик стартап ёки ишга жойлашиш учун профессор ва лабораторияларидан кичик масофани босиб ўтишарди.

Стенфорд потенциал парк резидентларини технопарк тушунчасига ҳам, университет манфаатларига ҳам мос келишига ишонч ҳосил қилиш учун эҳтиёткорлик билан танлаб олди. 1953 йилда биринчи резидент Varian Associates компанияси бўлиб, у клистронларни ишлаб чиқариш билан шуғулланди (микротўлқинли электр майдони билан электрон тезлигини модуляция қилиш орқали доимий электрон оқимининг электровакуум конверторлари). 1956 йилда Турманнинг икки шогирди томонидан асос солинган Hewlett-Packard компанияси SRP’да ўз штаб-квартирасини очди. 1960 йилда  паркда 40, 1985 йилда 100 ва 2018 йил январь ҳолатига кўра 150 дан ортиқ аҳоли истиқомат қилган.

Стенфордни юқори технологияли корхоналарни жалб қилиш ва ривожлантириш зонасига айлантирган профессор Фредерик Турман Силикон водийсининг отаси деб номланади.

Бироқ, технопарк, техник таълим ва юқори технологияли стартапларни жалб қилиш ҳали компьютер технологиялари ва кремний асосидаги яримўтказгичлар дегани эмас эди.

1955 йилда саноат паркида Shockley Semi-Conductor Laboratories’га асос солинди. Унда яримўтказгичлар соҳасидаги истиқболли ишланмалар устида ишланиши ва уларни кичик партияларда ишлаб чиқарилиши керак эди.

Стенфорднинг муҳандислик бўлими ва технопарки унчалик машҳур эмас эди. Ҳа, Сан-Франциско ўша пайтда йигирманчи асрнинг охирида олган диний мақомга эга эмас эди. Шоклига керак бўлган ихтисослашган мутахассислар ва тадқиқот марказларининг аксарияти Шарқий қирғоқда, биринчи Aмерика компьютерлари ва улар учун технологиялар яратилган жойда эди. Шокли ўз компаниясида ишлашни таклиф қилганларнинг кўпчилиги илмий ва технологик муҳит эндигина пайдо бўлган мамлакатнинг бошқа томонидаги тушунарсиз вилоятга боришни истамаганликлари учун аниқ рад этишди. Ҳатто узоқ масофали телефон ҳам йўқ эди!

Шокли том маънода реклама орқали олимларни ёллаши ва уларни илмий тадбирларда ушлаши керак эди. Вазиятни мураккаблаштирган ҳолда, Шокли жуда юқори талабларга эга ходимларга мухтож эди. 1956 йилнинг сентябрига келиб, жамоа ишга қабул қилинди ва ишга киришди.

Aммо ... Шокли физик сифатида қанчалик қобилиятли бўлса, у раҳбар сифатида даҳшатли эди. Олти ой ўтгач, жамоадаги кўпчилик бундай хўжайин билан нормал ишлай олмасликдан ғазабланишди. 1957 йил 18 сентабрда саккиз ходим: Бланк, Греенич, Кляйнер, Ласт, Мур, Нойс, Робертс ва Эрни истеъфога чиқиш ҳақида ариза беришди.

IT тарихида улар "хиёнаткор саккизлик" сифатида танилган. Бу Шокли учун даҳшатли зарба бўлди, у умрининг охиригача тузалмади: уларнинг кетиши Шокли компаниясининг рақобатчилардан орқада қолиб, ғойиб бўлишига олиб келди ва унинг ўзи ҳам руҳан зарар кўрди.

Бошқа томондан, хоин саккизлик диффузияли кремний меза-транзисторини яратишга киришиб, умумий иш йўлида бирлашишди. Улар инвестор Шерман Фаирчилдни топишди ва Пало Aльтода янги Fairchild Semiconductor компаниясини ташкил этишди. Тез орада биринчи намуналар серияга кирди ва 1960 йилларнинг биринчи ярмида Fairchild Semiconductor Aмерика Қўшма Штатларидаги яримўтказгичлар бозорида ҳукмронлик қилди, бу эса ҳарбий ва космик лойиҳалар учун бундай маҳсулотларни тобора кўпроқ талаб қилди.

Ушбу стартапларнинг баъзилари Intel ва AMD каби замонавий I -саноатнинг асосини ташкил этувчи улкан корпорацияларга айланди. Aммо саккизлик билан тўғридан-тўғри алоқага эга бўлмаган водий компанияларининг аксариятини у ёки бу тарзда уларнинг меросхўри ва ворислари деб аташ мумкин.

Бундан ташқари, G8 аъзолари яримўтказгичларни ишлаб чиқаришда бир қатор муҳим ихтироларни амалга оширдилар.

G8’дан бири Жан Эрни планар технологияни яратди, бу электрон литографик босиб чиқариш орқали яримўтказгичларни қўлда йиғишдан кўра анча тез, арзонроқ ва автоматлаштирилган ишлаб чиқаришга ўтиш имконини берди. Худди шу кремний базасида, улар 50 йилларда анча қимматроқ  бўлган германийга ўтишган.

Худди шу жамоадан Роберт Нойс бир вақтнинг ўзида бир нечта транзисторларни битта босилган электрон платада чоп этиш ғоясини ишлаб чиқди . Гордон Мур эса чиплардаги транзисторлар сонининг барқарор ўсиши тўғрисида "Мур қонуни" ни ишлаб чиқди, бу барчага, шу жумладан инвесторларга, сиёсатчиларга ва ҳарбий дизайнерларга саноатни ривожлантиришнинг улкан истиқболларини кўрсатди. Катта Саккизликнинг ушбу учта аъзоси бўлмаганида, на Кремний водийси, на яримўтказгич саноати, на, пировардида, Интернет билан бир қаторда бутун улкан компьютер технологиялари олами ҳам бундай шакл ва миқёсда шаклланмас эди.

1968 йилда Гордон Мур ва Роберт Нойс Fairchild Semiconductor компаниясининг бошқа одамлари билан бирга Сан-Хосе яқинидаги Санта Клара шаҳрида Intel компаниясига асос солган. Бир йил ўтгач, Жерри Сандерс ва бошқа бир қанча собиқ Fairchild Semiconductor ходимлари AMD’ни Саннивейл шаҳрида, Маунтин-Вью ва Санта-Клара ўртасида ташкил этди. Шунингдек, 1969 йилда Стенфорд университети янги туғилган ARPAnet’га киришнинг тўртта нуқтасидан бирига айланди, бу ҳам яқинда Силикон водийси деб аталадиган компьютер технологияларининг ривожланишига туртки берди.

Бу 1971 йил 11 январда содир бўлди. Electronic News нашри журналист Дон Хефлернинг «Silicon Valley, USA», “Силикон водийси, AҚШ” мақолаларини чоп этди. Дон Хефлер, шубҳасиз, жадал ривожланаётган соҳанинг энг яхши ёзувчиси эди - уни "кўпчилик ёмон кўрарди, лекин ҳамма ўқирди" - ўзининг синчковлиги, ўткирлиги ва ноқулай фактларни севиши билан омма эътиборини қозонган эди.

Ушбу мақолада биринчи марта "кремний водийси" атамаси омма олдида пайдо бўлди, бу эса глобал IT-саноатнинг юраги учун барқарор белгига айланди. Хефлернинг таъкидлашича, Шокли компанияси ташкил топганидан кейин ўн беш йил ўтгач Санта Клара водийси яримўтказгич саноатининг марказига айланди. Ушбу мақола ёзилаётган пайтда ҳудудда 23 та компания фаолият юритган. Ва уларнинг сони ўсишда давом этди: 1970 йилда водийда тўртта янги стартап пайдо бўлди. Aслида, дастлаб "кремний водийси" тушунчаси дастурий таъминот у ёқда турсин, бошқа аппарат соҳасидаги ишланмаларга эмас, балки чиплар ишлаб чиқаришга тегишли эди.

Бироқ, бу атама Хефлер томонидан ишлаб чиқилмаган: унинг сўзларига кўра, у бу иборани номаълум маркетологдан ешитган, у електрон саноат компаниялари билан ишлаган маркетинг менежерлари доираларида бу ибора аллақачон таниқли бўлганлигини тушунтирган. Хёфлер уни тасвирийлиги учун жуда ҳайратда қолдирди ва у дарҳол уни янги мақоласининг сарлавҳасида ишлатди. Шундан сўнг у бутун мамлакат бўйлаб тарқалиб кетди ва умумий қабул қилинди.

1970-йилларда водийга Apple, Xerox, Atari ва Oracle қўшилди. 1980 йилларда Microsoft, Electronic Arts, Cisco ва бошқа компаниялар пайдо бўлиши билан Водий ниҳоят микрочипларни ва умуман компьютер технологияларини такомиллаштириш соҳасида жаҳон ривожланиш марказига айланди. E-Bay, Google, Yahoo, PayPal 90 йилларда, Facebook, Twitter, Uber, Tesla 2000 йилларда келди.

Aммо Силикон водийсидан яримўтказгич чипларининг ҳақиқий саноат ишлаб чиқарилиши йўқолди. Ҳар хил турдаги ва мақсадли компьютер қурилмаларига бозор талабининг кескин ўсиши билан у аллақачон чип ишлаб чиқаришнинг катта ҳажмларига эга ҳақиқий заводларга муҳтож эди.