Замонавий ахборот жамиятида маълумотлар базалари катта ҳажмдаги маълумотларни сақлаш ва қайта ишлаш учун пойдевор ҳисобланади. Бироқ, маълумотлар ҳажмининг ортиши ва тармоқдаги таҳдидларнинг ўсиши билан маълумотлар базаси хавфсизлигини таъминлаш жуда муҳим масалага айланиб бормоқда.

Ушбу мақолада маълумотлар базаларидан фойдаланиш билан боғлиқ асосий хавфсизлик масалалари муҳокама қилинади, шунингдек, маълумотларни ҳимоя қилиш ва маълумотлар сизиб чиқишининг олдини олиш усуллари таклиф этилади. Рухсатсиз кириш, инсайдер ҳужумлар ва зарарли дастурлар каби маълумотлар базалари дуч келадиган турли таҳдидлар, маълумотлар базаси хавфсизлигини таъминлашда ёрдам берадиган аутентификация, авторизация ва шифрлаш усуллари муҳокама қилинади.

Мақоланинг мақсади — ўқувчиларга маълумотлар базаси хавфсизлиги билан боғлиқ асосий масалалар ҳақида батафсил маълумот бериш ва маълумотларни ҳимоя қилиш ва мумкин бўлган маълумотлар сизиб чиқишининг олдини олишнинг самарали усуллари ва стратегияларини таклиф қилишдир.

Маълумотлар базаларидаги маълумотларни ҳимоя қилиш — ахборот хавфсизлигининг муҳим жиҳатидир. Унинг баъзи усуллари қуйидагилар:

Маълумотларни шифрлаш — маълумотлар базаларида ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг муҳим усули ҳисобланади. Ушбу жараён маълумотларни тушунарсиз ва рухсатсиз шахсларга кириш имкони бўлмаган форматга айлантиради. Шифрлаш вақтида калитдан фойдаланиш фақат рухсат берилган фойдаланувчилар учун маълумотни асл кўринишига айлантиришни таъминлайди.

Маълумотлар базаларида маълумотларни шифрлашнинг самарали усулларидан бири Windows операцион тизимида Data Protection API (DPAPI)дан фойдаланишдир. DPAPI фойдаланувчи ёки компютер ҳисоб маълумотлари ёрдамида маълумотларни шифрлаш ва шифрини очиш воситаларини тақдим этади. Бу махфий маълумотлар учун юқори даражадаги ҳимояни таъминлайди, чунки маълумотларга фақат тегишли ҳисобга олиш маълумотлари ёрдамида кириш мумкин.

Маълумотлар базасидаги маълумотларни шифрлаш маълумотларнинг махфийлиги ва яхлитлигини таъминлаш, шунингдек, рухсатсиз кириш ва маълумотлар сизиб чиқишининг олдини олиш учун зарурдир. Шифрлаш усулларидан самарали фойдаланиш, жумладан DPAPIдан фойдаланиш замонавий ахборот оламининг муҳим жиҳати бўлган ишончли ахборот хавфсизлигини яратишга хизмат қилмоқда.

Маълумотлар базасига киришни бошқариш ҳар бир фойдаланувчи ва фойдаланувчилар гуруҳи учун маълумотларга киришнинг турли даражаларини ўрнатишни ўз ичига олади. Бундай тизимлар фақат ваколатли шахсларнинг махфий маълумотларга киришини чеклайди. Қатъий кириш сиёсатларини ўрнатиш ва қўллаш орқали сиз маълум маълумотларга ким кириши мумкинлигини самарали назорат қилишингиз ва турли фойдаланувчилар ва гуруҳлар учун қандай маълумотлар операцияларига рухсат берилганлигини аниқлашингиз мумкин.

Кириш назорати, шунингдек, фойдаланувчи аутентификацияси ва авторизация жараёнларини ўз ичига олади, улар маълумотларга кириш сўровларини тасдиқлайди ва уларнинг роллари ва масъулиятларига мувофиқ фойдаланувчи имтиёзларини белгилайди. Бу маълумотларга рухсатсиз кириш ёки ўзгартиришни олдини олиш орқали маълумотлар хавфсизлиги ва махфийлигини таъминлашда ёрдам беради.

Киришни бошқариш маълумотлар базаси маълумотлари хавфсизлигининг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Бу маълумотларга кимнинг, қандай ва қачон кириш ҳуқуқига эга эканлигини аниқлаш ва яхлитлик ҳамда махфийликни сақлаш учун маълумотлар операцияларини бошқариш имконини беради.

Aслини олганда, киришни бошқариш фойдаланувчиларга, компютерлар гуруҳларига тармоқ ёки компютердаги объектларга кириш имконини берувчи жараён бўлиб, уларга ким, қандай ва қачон маълумотларга кириш мумкинлигини аниқ аниқлаш имконини беради ва яхлитлик ва махфийликни сақлаш учун маълумотларнинг манипуляциясини назорат қилади.

Aудит ва мониторинг маълумотларга киришни, маълумотлар базасига ўзгаришларни ва бошқа маълумотлар билан боғлиқ тадбирларни кузатиш механизмларини тақдим этиш орқали маълумотлар базасидаги маълумотларни ҳимоя қилишда муҳим рол ўйнайди. Улар рухсатсиз кириш ёки маълумотлардан нотўғри фойдаланишни аниқлаш учун ишлатилади. Aудит ва мониторинг потенциал хавфсизлик таҳдидлари ва кириш бузилишларини тезда аниқлаш ва уларга жавоб бериш учун фойдаланувчи ва тизим фаолиятини қайд этиб, таҳлил қилиб боради.

Aудит ва мониторинг орқали маълумотлар базаси маъмурлари маълумотларга ким, қачон ва қандай киришни кўришади. Бу ноодатий ёки фирибгар хатти-ҳаракатни аниқлашга ёрдам беради. Ушбу усуллар, шунингдек, келажакда маълумотлар хавфсизлиги ҳодисаларини текшириш ва олдини олиш имкониятларини беради.

Aудит ва мониторинг маълумотлар базасидаги ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг муҳим воситаларидир. Улар маълумотларга киришни бошқариш, аномалияларни аниқлаш ва потенциал хавфсизлик таҳдидларига тезкор жавоб беришни таъминлайди.

Серверлар ва маълумотларни сақлаш омборларини рухсатсиз жисмоний киришдан ҳимоя қилиш жисмоний хавфсизлик концепциясининг бир қисмидир. Ушбу мақсадга эришиш учун биометрик, видеокузатув, сервер биноларига чекланган киришни ташкил этиш ва жисмоний маълумотлар базаси ресурсларига рухсациз киришнинг олдини олишга қаратилган бошқа чоралар каби усуллардан фойдаланиш мумкин.

Бармоқ излари сканери ва юзни таниш каби биометрик маълумотлар юқори даражадаги хавфсизликни таъминлайди, чунки улар фақат ишлаган ходимнинг шахсини тасдиқлаганидан кейин мумкин бўлади, сервер хонасига ёки маълумотларни сақлашга кириш таъминланади.

Видеокузатув, шунингдек, серверларга кириш ва маълумотларни сақлашни назорат қилиш ва жисмоний хавфсизлик ҳодисаларига жавоб беришга имкон бериш орқали жисмоний хавфсизликда асосий рол ўйнайди. Масалан, калитлар ва кириш кодлари ёрдамида сервер хоналарига киришни чеклаш ҳам маълумотлар базаси контекстида жисмоний хавфсизликнинг муҳим жиҳати ҳисобланади.

Маълумотларингизни мунтазам равишда захиралаш ва фавқулодда тиклаш режаларини ишлаб чиқиш маълумотлар базасидаги маълумотлар хавфсизлигини таъминлашда муҳим рол ўйнайди. Бу усуллар зарар ёки йўқолган тақдирда маълумотларни қайта тиклаш имкониятини беради, бу эса бизнеснинг узлуксизлиги ва ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг муҳим жиҳати ҳисобланади.

Маълумотларнинг мунтазам заҳира нусхалари маълумотларнинг аввалги ҳолатлардан тикланишини таъминлайди ва тизимдаги носозлик ёки киберҳужум каби воқеа содир бўлган тақдирда йўқотишлар минималлаштирилади. Фавқулодда вазиятни тиклаш режасини ишлаб чиқиш маълумотларни тиклаш жараёнлари ва процедураларини аниқлашга ва тизим функсияларини тезда тиклаш учун зарур бўлган ресурсларни тақдим этишга ёрдам беради.

Умуман олганда, ушбу усуллар маълумотлар базаси маълумотларининг ишончли ҳимоясини таъминлашнинг асосий омили бўлиб, фалокат шароитида йўқотишларни тезда тиклаш ва минималлаштириш имкониятини беради.

Маълумотлар базаси дастурий таъминотини мунтазам янгилаш ва заифликларни бартараф этиш учун заифликларни бартараф этиш маълумотлар базасидаги маълумотларни ҳимоя қилишнинг муҳим усули ҳисобланади. Дастурий таъминот янгиланишлари хатоларни бартараф этишга, иш фаолиятини яхшилашга ва умумий маълумотлар базаси хавфсизлиги ва ишончлилигига ҳисса қўшадиган янги хусусиятларни жорий этишда ёрдам беради.

Маълумотлар хавфсизлигини таъминлаш заифликларни бартараф этиш учун хатоларни тўғирлашни ҳам ўз ичига олади. Ушбу жараён маълум муаммолар ва заифликларни бартараф этиш орқали маълумотлар базасига ҳужумлар ва рухсациз кириш эҳтимолидан қочади. Доимий ва ўз вақтида янгиланишлар ва тузатишлар маълумотлар базасидаги маълумотларнинг хавфсизлиги ва яхлитлигини таъминлаш учун муҳим қадамдир.

Бироқ, бу маълумотлар хавфсизлигини таъминлашнинг ягона усуллари эмас. Aхборот тарқалишининг олдини олишнинг кўплаб усуллари мавжуд, масалан, маълумотлар йўқолишининг олдини олиш (DLP), ахборотни ҳимоя қилиш ва назорат қилиш (IPC), контентни мониторинг қилиш ва филтрлаш (CMF) ва экструзияни олдини олиш тизимлари (EPS).

Маълумотлар йўқолишининг олдини олиш (DLP) — маълумотларнинг сизиб чиқишини кузатиш, аниқлаш ва олдини олишни ўз ичига олган маълумотларни ҳимоя қилишнинг комплекс ёндашуви. Ушбу технология турли каналлар, масалан, электрон почта, булутли сақлаш ва тармоқ протоколлари орқали махфий маълумотларни узатишни бошқариш имконини беради.

DLP шунингдек, махфий маълумотларнинг тарқалишини назорат қилиш ва олдини олиш орқали қонунлар ва ташкилот ички сиёсати қоидаларига риоя қилишни таъминлашда ёрдам беради. Бу ташкилотларга махфий маълумотларни ҳимоя қилиш ва улардан нотўғри фойдаланишнинг олдини олиш имконини беради. Бу, айниқса, меъёрий ҳужжатларга риоя қилиш ва махфий маълумотларни ҳимоя қилиш нуқтаи назаридан муҳим аҳамиятга эга.

DLPдан фойдаланиш, шунингдек, ташкилотларга йўқолган қурилмалар, фирибгар ходимлар, киберҳужумлар ва бошқа хавфсизлик таҳдидлари билан боғлиқ маълумотларнинг сизиб чиқишини аниқлаш ва олдини олиш имконини беради. Маълумотлар узатилишини кузатиш ва назорат қилиш орқали DLP потенциал таҳдидларга жавоб бериш ва махфий маълумотларнинг умумий хавфсизлиги ва ҳимоясига ҳисса қўшадиган маълумотлар сизиб чиқишининг олдини олиш қобилиятини таъминлайди.

Aхборотни ҳимоя қилиш ва назорат қилиш (IPC) ахборот сизиб чиқишининг олдини олишда муҳим воситадир. Ушбу технология махфий маълумотларни таснифлаш ва ёрлиқлаш имкониятини беради, бу эса унинг махфийлик даражасини аниқлаш ва тегишли кириш ҳуқуқларини ўрнатиш имконини беради. IPC ёрдамида махфий маълумотлардан фойдаланишни назорат қилиш ва чеклаш мумкин, бу эса ташкилотдаги маълумотларнинг умумий хавфсизлигига ҳисса қўшади.

Кириш ҳуқуқларини ўрнатиш ва махфий маълумотлардан фойдаланишни назорат қилиш IPCнинг асосий жиҳати ҳисобланади. Бу кимнинг маълум маълумотларга кириш ҳуқуқига эга эканлигини аниқлаш, шунингдек улардан фойдаланишни назорат қилиш имконини беради. Ушбу ёндашув махфий маълумотларни рухсатсиз кириш ва сизиб чиқишдан ҳимоя қилишни таъминлайди, бу айниқса қонунчилик ва ички хавфсизлик сиёсатига риоя қилиш контекстида муҳимдир.

IPC махфий маълумотларни таснифлаш, ёрлиқлаш ва уларга киришни назорат қилиш воситаларини тақдим этиш орқали ахборот хавфсизлигини таъминлашда муҳим рол ўйнайди, бу ахборотнинг сизиб чиқишини олдини олишга ва ташкилотда умумий хавфсизликни таъминлашда ёрдам беради.

Бундан ташқари, контентни мониторинг қилиш ва филтрлаш (CMF) тизимлари ва экструзияни олдини олиш тизимлари (EPS) ташкилот ичида махфий маълумотларни узатиш ва улардан фойдаланиш устидан назоратни таъминлаш орқали маълумотларнинг сизиб чиқишини аниқлаш ва олдини олишда муҳим рол ўйнайди.

Контентни мониторинг қилиш ва филтрлаш (CMF) тизимлари ташкилот тармоғи орқали ўтадиган маълумотларни кузатиш ва филтрлаш имкониятини беради, бу эса унга потенциал хавф туғдирадиган контент ёки фаолиятни аниқлаш имконини беради. Ушбу ёндашув маълумотларнинг сизиб чиқишини аниқлашга ва махфий маълумотларнинг рухсациз тарқатилишининг олдини олишда ёрдам беради.

Экструзияни олдини олиш тизимлари (EPS) рухсатсиз маълумотларнинг ташкилотдан чиқиб кетишининг олдини олиш орқали маълумотлар хавфсизлигида ҳам муҳим рол ўйнайди. EPS махфий маълумотларни узатишга уринишларни кузатиш ва блокировка қилиш имконини беради, бу маълумотлар сизиб чиқишининг олдини олишга ва ташкилотнинг махфий маълумотларини ҳимоя қилишни таъминлашда ёрдам беради.

Умуман олганда, DLP, IPC, CMF ва EPS каби турли усуллар ва технологиялардан фойдаланиш замонавий ташкилотларда маълумотлар хавфсизлигини таъминлаш ва маълумотлар сизиб чиқишининг олдини олишда муҳим таркибий қисм ҳисобланади. 

Маълумотлар хавфсизлиги ва маълумотлар базаси сизиб чиқишининг олдини олиш амалиёти ташкилотда маълумотлар хавфсизлигини таъминлаш учун жуда муҳимдир. Маълумотлар базаси дастурий таъминотини мунтазам янгилаш, заифликларни бартараф этиш учун DLP, IPC, CMF ва EPS технологияларидан фойдаланиш маълумотлар хавфсизлигини таъминлашнинг калитидир.

Маълумотлар базаси дастурий таъминотини мунтазам янгилаш ва заифликларни бартараф этиш учун маълумотлар хавфсизлигини таъминлашда муҳим қадамдир. Бу хакерлар махфий маълумотларга кириш учун фойдаланиши мумкин бўлган хатолар ва заифликларни тузатишга имкон беради.

Маълумотлар хавфсизлигини таъминлашда DLP (Маълумотлар йўқолишининг олдини олиш), IPC (Aхборотни ҳимоя қилиш ва бошқариш), CMF (Контент мониторинги ва филтрлаш) ва EPS (Экструзияни олдини олиш тизими) технологияларининг ўрни ҳам катта. Улар махфий маълумотларнинг узатилишини назорат қилишлари, маълумотларни таснифлаш ва белгилаш, кириш ҳуқуқларини ўрнатиш ва махфий маълумотлардан фойдаланишни назорат қилишлари мумкин.

Умуман олганда, ушбу усуллар махфий маълумотларни узатишни таъминлайди, маълумотларни таснифлайди ва ёрлиқлайди, кириш ҳуқуқларини ўрнатади ва махфий маълумотлардан фойдаланишни назорат қилади, ахборот сизиб чиқишининг олдини олишда ёрдам беради ва бутун компания хавфсизлигини таъминлайди.      

Шоҳруҳ Раҳмат,
“Aхборот технологиялар ва ахборот ресурсларини ривожлантириш маркази” МЧЖ
 Лойиҳалар бажарилишини назорат ва таҳлил қилиш бўлими бошлиғи