Bugungi kunda “raqamlashtirish”dan ko‘ra “raqamli transformatsiya” termini ko‘proq ishlatilmoqda — bu tashkiliy transformatsiya jarayoni. Ushbu jarayon axborot, texnologiya, odamlar va jarayonlar raqamli makonda chaqqonlik va qiymat yaratish tomon inqilobiy siljishni boshdan kechiradigan tarzda amalga oshiriladi. Lekin nima uchun kompaniyalar raqamli transformatsiyaga e’tibor qaratishlari kerak? Bundan tashqari, ushbu sayohatni yakunlagan 6 ta kompaniyadan qanday ilhom olish mumkin?

Keling, ushbu savollarga mazkur maqolamizda javob izlab ko‘ramiz.

Nima uchun raqamli transformatsiyaga ehtiyoj bor?

Raqamli taraqqiyotimiz, siyosiy iqlimimiz yoki sayyoramizning haqiqiy iqlimi bo‘ladimi - dunyo doimiy ravishda rivojlanib bormoqda. Va bu evolyusiya bizning insoniy o‘zgarishlarga moslashish qobiliyatimizni namoyon qiladi. Internet bizning hayotimizni butunlay o‘zgartirdi, desak hech narsa demagan bo‘lamiz. Va bu texnologik sakrash bilan biz hali ham o‘zaro aloqalarimizni mustahamlash uchun yanada ko‘proq moslashayapmiz va yangi imkoniyatlarni kashf etayapmiz.

Ushbu aloqalar, real dunyo va raqamli dunyo bir-biriga chambarchas bog‘lanib, yagona bir butunlikka birlashayotganiga ham tegishli. Bizning raqamli harakatlarimiz real dunyoga ta’sir qiladi va aksincha. Aytish mumkinki, biz hozir “tarixlar orasidamiz”. Ya’ni biz analog dunyoda o‘z oyoqlarimizda mustahkam turibmiz va raqamli dunyoga ishonch bilan qadam qo‘ymoqdamiz.

Xususan, tez suratlarda amalga oshirilayotgan “raqamli transformatsiya” bizni ushbu ikki “tarix”ni bir-biri bilan hamkorlik qilishining eng yaxshi yo‘lini topishga majbur etadi. Bozor imkoniyatlarining kengayishi, moslashuvchanlikning ortib borishi, ishlab chiqarishning oshib borishi va samaradorlikning ko‘tarilishi – bular “raqamli transformatsiya”ning yuzaki omillari xolos. Mohiyatan, “raqamli transformatsiya” – bu bizning dunyoni anglash qobiliyatimiz darajasini oshirish va yanada o‘zaro kuchliroq bog‘lanishga taklifdir.
Quyida raqamli transformatsiyadan foydalanish evaziga “sakrash”ga erishgan va birinchi o‘ringa chiqqan kompaniyalarning 6 ta holatlariga chuqurroq kirib borib, batafsil ko‘rib chiqamiz.

1. G‘ishtdan g‘isht: Lego

Devid Robertsonning “Brick by Brick: Qanday qilib LEGO innovatsiya qoidalarini qayta yozdi va global o‘yinchoq sanoatini zabt etdi” kitobida u LEGO qanchalik ajoyib raqamli burilish tarixiga ega ekanligini ko‘rsatadi. 2004 yilda kompaniya bankrot bo‘lish arafasida edi. Asosiy muammo uning raqamli transformatsiyasining noto‘g‘ri qo‘llanilishida edi. Birinchidan, asosiy biznesdan uzoqlashgan bir qator raqamli media baxtsiz hodisalar, ikkinchidan, ichki axborot oqimining yetishmasligi, kompaniya izolyasiyada ishlaganligi va odamlar ko‘pincha nima bo‘layotganini tushunmasligida edi.

Kompaniya faoliyatidagi burilishni boshqaruvga yangi tayinlangan bosh direktor Yorgen Vig Knudstrop amalga oshirdi. Keyingi o‘n yil ichida LEGO o‘zining asosiy qiymat taklifiga qaytdi va operatsion, texnik va marketing jarayonlarini moslashtirdi. Uning raqamli transformatsiyasining asosiy omillari uch xil edi.

1. Yangi korporativ tizim

LEGO kompaniyasi kompaniya ichida va tashqi tovar yetkazuvchilari bilan ma’lumot almashinuvini yaxshilash maqsadida o‘zining korporativ IT-tizimining tuzilmasini qaytadan tuzdi. Shuningdek, jamoalarga ma’lumotlardan va ma’lumotlarni interpretatsiya qilish uchun yangi instrumentlardan oson foydalana olishlari uchun interfeysni soddalashtirdi.

2. Crowdsourced mahsulot dizayni

 LEGO Ideas raqamli tajribani real dunyo bilan bog‘lashning ajoyib harakati bo‘ldi. Nega LEGO hayajonli o‘yinchoq hisoblanadi? Chunki foydalanuvchilar o‘z tasavvurlari bilan o‘ylab topadigan hamma narsani qurishlari mumkin. Uning imkoniyatlari cheksizdir. Unda nega bu ijodkorlikdan foydalanib, foydalanuvchilarga LEGOga ushbu ular tomonidan yaratilgan dizaynlarni yuklash, ovoz berish va ishlab chiqarishga ruxsat berilmaslik kerak? Bu LEGO Ideas. Bu LEGOga bozor tendensiyalari haqida tushuncha berdi, loyihalar muvaffaqiyatli chiqishi uchun raqamli texnologiyalarga moslashgan maqsadli auditoriyani birlashtirdi.

3. Media-faoliyat uchun kuchli litsenziyalash modeli

LEGO media faoliyati uchun litsenziyalash modelini mustahkamladi. LEGO Moviye, bu Batmanning spin-offi va turli o‘yinlar kompaniyaning daromadini oshirdi. Ushbu media muvaffaqiyatlar, ularni barcha mijozlar bilan kelishilgan hamkorlikni ta’minlovchi haqiqiy mahsulot takliflariga integratsiyalash orqali o‘z rivojini topdi.

2. Ma’lumotlar bo‘yicha yetkazib berish: DHL

“Raqamli dunyoda mukammallikni ta’minlash” — bu DHLning 2025 yilgacha bo‘lgan strategiyasidir. COVID-19 pandemiyasi kompaniyani raqamlashtirish bo‘yicha sa’y-harakatlarini kuchaytirdi. 2021 yildan 2025 yilgacha raqamli transformatsiya loyihalariga 2 milliard dollardan ortiq sarmoya kiritilishi mo‘ljallangan. Mana, uning raqamli transformatsiyasini tezlashtirgan eng muhim holatlar:

1. Kengaytirilgan sifat nazorati markazi (AQCC)

Dunyo bo‘ylab millionlab jo‘natmalar son-sanoqsiz logistika tizimlari, turli provayderlar va yuz minglab aloqa nuqtalari orqali yuborilmoqda. Buni qanday tushunish mumkin? DHL ilg‘or sifat nazorati markaziga sarmoya kiritdi. Uning asosiy xususiyatlari yetkazib berish, real vaqt muammolari va jo‘natish/parvoz harakatlari bo‘yicha bashoratli tahlillarni amalga oshirish uchun katta ma’lumotlarni sharhlashdir. Sun’iy intellekt (AI) va mashinani o‘rganish orqali AQCC doimiy ravishda moslashadi va o‘zini yaxshilaydi.

2. Mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini raqamlashtirish orqali yaxshilash

Real vaqtda jo‘natmalar joylashuvi haqida ma’lumot olish uchun 24/7 chatbotlar, foydalanuvchilarga o‘z ichidagilarni qachon yetkazib berilishini rejalashtirish imkonini beruvchi so‘rov bo‘yicha yetkazib berish va jismoniy teginishni minimallashtiradigan jo‘natmalarni qaytarish uchun QR kod yorliqlari.

3. Ovozli tranzit orqali aqlli shahar

Aqlli shaharlar jamiyatning raqamli transformatsiyasining cho‘qqisi hisoblanadi, chunki ular juda ko‘p turli ishtirokchilar va foydalanuvchilarga ta’sir qiladi. U boshqaruv, axloq, moslashuvchanlik, ko‘p darajali hamkorlik, gibrid integratsiya va boshqalarga taalluqlidir. Smart City Framework doirasida aniqlovchi elementlardan biri (jamoat) transportni, boshqacha aytganda, Smart Tranzitni boshqarishdir.
Yaqinda Yenlotematik tadqiqoti Sound Transit yordamida o‘tkazildi. Sound Transit AQShdagi Vashington shtatining shahar tumanlari uchun jamoat taransportini yetkazuvchi hisoblanadi.

Sound Transitning raqamli transformatsiya yo‘nalishidagi vazifasi turli xil eski tizimlarni ilg‘or bulut tizimlari bilan yagona yaxlit yechimga integratsiya qilishdan iborat edi. Bu o‘z transport vositalariga ega hududiy tranzit boshqarmasi bo‘lib, ayni paytda o‘z transport vositalari va ish jadvaliga ega bo‘lgan boshqa mahalliy transport xizmatlarini ko‘rsatuvchi provayderlar bilan uzluksiz hamkorlik qilishga majbur.

Ularga ushbu tizimlarning barchasini birlashtira oladigan xizmat ko‘rsatish platformasi kerak edi va bundan ham muhimi, barcha manfaatdor tomonlarga foyda keltiradigan sayohatlar va ishlash yo‘nalishlarini optimallashtirish uchun foydalanuvchilarga real vaqtda ma’lumot taqdim etishi zarur edi.

Sound Transit ochiq kodli platformadan foydalangan holda raqamli transformatsiyani boshladi. WSO2 ochiq manba texnologiyasini tanlash Yenlo ko‘rsatmalari bilan Sound Transitga tezkor bo‘lib qolishiga imkon berdi. Bundan tashqari, ushbu raqamli strategiya foydalanuvchilari uchun umumiy tajribani yaxshilaydigan va chinakam integratsiyalashgan Smart City konsepsiyasini keltirib chiqaradigan yangi xizmatlar va APIlar imkoniyatlarini kengaytirdi.

4. Disney bilan raqamlashtirish

Raqamli transformatsiya texnologiyadan foydalanish va IT bilan bog‘liq qarorlar haqida kamroq, lekin oxirgi foydalanuvchi (yoki boshqa manfaatdor tomonlar) sizning mahsulotingiz yoki xizmatlaringiz bilan tanishish usulini qayta ixtiro qilish bilan bog‘liq. Disney haqida gap ketganda, uning mahsuloti yoki xizmati aniq emas. Aytish mumkinki, bu ularning filmlari, bog‘lari yoki brendning o‘zi. Ammo diqqat bilan qarasangiz, Disneyning asosiy biznesi marketing mashinasidir.

Uning haqiqiy kuchi ijod yoki aktivlar atrofida kuchli brendlarni yaratishda va ularni har tomonlama monetizatsiya qilishda yotadi.

Pixar, Marvel va Star Warsning qo‘shilishi gigant o‘lchamdagi bo‘lgan Disneykompnaniyasiniyopib turgan pardasining faqat bir qismini ko‘taradi. Shunday qilib, Netflix sahnaga chiqqanida va iste’molchilar talabi kabel televideniyesi va kinodan talab bo‘yicha oqim xizmatlariga o‘tganda, Disneyga ushbu raqamli makonga moslashish yoki ko‘proq nostaljik brendga aylanish tanlovi taqdim etildi. Birinchisi sodir bo‘ldi.

Disney Disney+ ni ishga tushirdi, yirik ko‘ngilochar brendlarni sotib oldi va shaxsiylashtirishga jiddiy kirishdi. Raqamli shaxsiylashtirishning misollaridan biri parkga tashrif buyuruvchilar qabul qiladigan MyMagic+ bilaguzuklari. Bilaguzuklarda o‘rnatilgan RFID chiplari mavjud bo‘lib, ular odamlarga xizmatlar uchun to‘lash, kitob sayohatlari, mehmonxona xonalariga kirish va boshqalarga imkon beradi. Ushbu ma’lumotlar oqimlari o‘z navbatida shaxsiylashtirilgan xizmatlar uchun ishlatilishi mumkin. Tug‘ilgan kun kartalari, tovarlar (brend o‘zaro ta’siri asosida) va iste’molchilarning xohishlariga ko‘ra taklif qilinadigan yangi xizmatlar. Hech shubha yo‘qki, Disneyda turli server tizimlari o‘rtasida samarali moslashuvchanlik bo‘ladi, bu esa raqamli transformatsiya orzularini ro‘yobga chiqaradigan ko‘pkanalli tajribani yaratadi.        

5. O‘yinchilar uchun kuch: GameStop

GameStop – Uoll-strit hikoyalari haqida gap ketganda dunyodagi eng mashhur kompaniyalardan biri va raqamli transformatsiya kompaniyalari misollari uchun bizning ro‘yxatimizga loyiqdir. GameStopda odamlar yangi va ishlatilgan kompyuter o‘yinlarini sotib olishlari va sotishlari mumkin.

2019 va 2020 yillarda GameStop xuddi Toys ’R’ Us va Blockbuster o‘limga duch kelganidek, g‘isht ishlab chiqaruvchi kompaniya bo‘lishga mahkum edi. GameStop qayiqni o‘tkazib yubordi va onlayn o‘yinlarning o‘sishidan foydalana olmadi, ular qimmatbaho do‘konlarga ega bo‘lishdi (pandemiya tufayli mijozlarning rekord darajada kamligi) va elektron tijorat tajribasi buzilgan. Keyin Rayan Koen sahnaga chiqdi.

Sobiq bosh direktor va onlayn uy hayvonlari do‘konining asoschisi Chewy elektron tijorat kompaniyasi orzu qilishi mumkin bo‘lgan har qanday tajribaga ega, chunki u ilgari Amazonni bozorda o‘ziga jalb qilib, innovatsion jarayonlar va ajoyib mijozlar tajribasi orqali ulardan ancha ustun ekanligini ko‘rsatdi. 2020 yil o‘rtalarida Koen GameStop faol aksiyadoriga aylandi va hozirda kompaniyani to‘liq ta’mirlash maqsadida boshqaruv kengashi raisi. 2021 yilda GameStop raqamli transformatsiya sari qadam tashladi, xususan, madaniyat va iste’dodni o‘zgartirish orqali.

Kompaniya Amazon, Chewy, Facebook, Microsoft, Zulily va boshqalardan texnologiyani yaxshi biladigan rahbarlar jamoasini olib keldi. GameStop o‘zining barcha qarzlarini qutuldi, strategik jihatdan joylashtirilgan to‘lov markazlarini ochdi, mahsulot toifalarini kengaytirdi, ko‘p kanalli marketingni yo‘lga qo‘ydi va hozirda o‘yin ixlosmandlari bozorini raqamli inqilobga aylantirishga tayyor bo‘lib turibdi.

Eng so‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, GameStop blokcheyn va NFTlarga sho‘ng‘imoqda. Bitta misol bo‘lishi mumkinki, mijozlar blokcheyn tarmog‘i orqali o‘yinlarni sotib olishlari va sotishlari mumkin, bu esa cheksiz miqyosdagi imkoniyatlarni ochib beradi va o‘yin ishlab chiqaruvchilarga o‘z mahsulotlaridan foyda olishda davom etishlariga imkon beradi. Agar amalga oshirilsa, bu harakat B2B va B2C maydonida qo‘llaniladigan blokcheyn texnologiyasi uchun ko‘rgazmali misolga aylanishi mumkin. Bizning ro‘yxatimizdagi ko‘plab kompaniyalar allaqachon raqamli transformatsiyadan o‘tgan bo‘lsa-da, GameStopni keyingi faoliyatini tomosha qilishga arziydi, chunki uning raqamli sayohati hali kashf qilinmagan bo‘lib, stratosferaga qadar sakrashlar bilan davom etmoqda.

6. Litsenziyadan bulutga: Adobe Creative Cloud

Raqamlashtirish yo‘li zaif odamlar uchun emas. Boshqaruv zalida moliyaviy barqarorlikni va’da qiladigan raqamli transformatsiya strategiyasi sifatida boshlangan narsa, aslida yuqori va pastki qatorlarga ta’sir qiladigan qiyin qarorlarni qabul qilishni anglatadi. Buni Adobe ham boshdan kechirdi.

Microsoftning muvaffaqiyatli litsenziyalash dasturiga o‘xshab Microsoft Office Adobe daromadlarining aksariyati Adobe Photoshop kabi mustaqil litsenziyalangan mahsulotlaridan kelgan. 2008 yildagi turg‘unlik kompaniyani eng daromadli bo‘linmasiga: B2B mijozlariga ta’sir qildi. Kompaniyalarda endi Adobe mahsulot assortimentining yangi versiyalariga sarmoya kiritishga na xohishi va na kapitali yo‘q edi. Adobe o‘z yo‘nalishini o‘zgartirishi kerakligini bilar edi. Bulutli mahsulotlar kelajak edi, ammo bu yo‘nalishning e’lon qilinishi investorlar va mijozlar tomonidan qattiq tanqidlarni keltirib chiqardi.

Obunaga asoslangan modelga o‘tish to‘satdan mijozlardan yillik yoki oylik to‘lovni to‘lashni talab qildi. Adobe bozorda birinchi o‘rinda turish uchun xizmat sifatini ikki baravar oshirishga majbur bo‘ldi. Va u buni uddaladi. Adobe Creative Cloud biznesning to‘liq qayta ixtirosi edi. Endi mijozlar mobil qurilmalar yoki stol kompyuteridan foydalanishidan qat’i nazar, mahsulot bilan istalgan joydan foydalanishlari mumkin bo‘ldi va Adobening SaaSga raqamli transformatsiyasi endi hamkorlik qilish va ilgari imkonsiz deb hisoblangan qo‘shimcha xizmatlarga imkon beradi. Raqamlashtirish yo‘li — sabr-toqat sinovidir. Adobening daromadlari uch yil davomida, 2011 yildan 2014 yilgacha pasayib bordi, shunda 2015 yilga kelib takroriy obuna modeli saqlanib qolinmadi va shundan beri kompaniya hech qachon ortga qaramay kelmoqda.
2008 yilda daromad 3,5 milliard dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2020 yilda u 12,8 milliard dollarga o‘sdi. Haqiqatan ham, muvaffaqiyatli burilish, jasorat, sabr-toqat va oxirgi foydalanuvchi uchun qiymatga aniq e’tiborni talab qildi.

O‘zingizning raqamli sayohatingizni boshlash vaqti keldi

Raqamli transformatsiya kompaniyalari yoki IT arxitekturasining har qanday o‘zgarishi haqida gap ketganda, bu strategiya va uni amalga oshirish bo‘yicha tajribani talab qiladi. Sizning kompaniyangiz o‘zining raqamli sayohatini boshlashga tayyormi va qayerdan boshlashni biladimi?

Yangi raqamli texnologiyalar bugungi kunda deyarli har qanday ishlab chiqarishni tezroq, moslashuvchan va bir necha barobar arzonroq qilish imkonini beradi. Texnologiyalar kompleks tarzda qo‘llaniladi. Kompaniyaning ma’lumotlarga bo‘lgan yondashuvi o‘zgarmoqda. Mashinalar emas, balki ma’lumotlar biznes jarayonining asosiga aylanadi. Qurilish maydonchasida, bankda va zavodda dasturchilar hukmronlik qiladi.

Nargiza Mamarasulova, “Axborot texnologiyalar va axborot resurslarini rivojlantirish markazi” davlat unitar korxonasi SMM bo‘yicha mas’ul xodimi