Бугунги кунда интернет ўз тилига эга бўлди, гўё. Кўплаб атамаларни таржимасиз ҳам ҳам тўғри тушуняпмиз. Лекин ҳар кимнинг она тили ажнабий тилларга қоришиб кетганда эмас, тўғри қўлланилганидагина жозибадорлигини акс эттиради. Яқинда фойдали дастурлар қаторига яна бири қўшилди: tilim.uz. У ўзбек тилида тўғри ёзишга ундайди. Келинг, барини мутахассиснинг ўзидан эшитамиз. Кўрсатувимиз меҳмони–Рақамли технологиялар ва сунъий интеллектни ривожлантириш илмий-тадқиқот институти дастурий маҳсулотларни ишлаб чиқариш департаменти бошлиғи Азизбек Бийимбетов.  

–Ғоя муаллифи ва лойиҳа асосчиси сифатида ушбу ташаббус тарихи билан ўртоқлашсангиз. 

–Бу ғоя менга 4 йил олдин келган. Чунки шу пайтгача ўзбек тилидаги овозли маълумотларни матнга айлантирадиган дастурга эҳтиёж бор экан-у, унинг ўзи йўқ экан. Бу фақат энг машҳур 8 та тилда мавжудлигини билгач, ўзбек тилида ҳам жорий этиш фикрига келдим. Лекин фақат бу билан чекланмасдан матнда мантиқий хатоларни топиш, 
гапнинг мантиқий давомини башорат қилиш, ҳужжатлар билан ишловчи дастурларни ҳам қўшдик.

– Лойиҳа эълон қилингандан кейин қандай қарши олинди?

– Аввало янги ғоя билан бирор бир ташкилотга эмас, балки ўзимга ўхшаган дастурчи ёшларга мурожаат қилганман. Улар қизиқиш билан қарши олишди ва қўллаб-қувватлашди. Меҳнат кучи ҳам, маблағ ҳам ўз ёнимиздан бўлди. Шу йил 21 октябрь – ўзбек тилига давлат тили мақоми берилган сана муносабати билан синов тариқасида ишга туширдик.

–Лотин-кирилл ва кирилл-лотин ўгириш тизимига эга бошқа порталлардан асосий фарқ нимада?

– Уларни кузатдим ва айрим сўзларни лотиндан кириллга, кириллдан лотинга ўгиришда хатоларга йўл қўйишига гувоҳ бўлдим. Шундан сўнг тизимга сунъий интеллектни кўпроқ киритиб, бу хатоларни бартараф этишга ҳаракат қилдик. Тўғри, ҳозир лойиҳамиз синов тариқасида иш бошлаган ва шу сабаб айрим хатоликлар бўлиши мумкин. Лекин бошқа порталларда энг кўп такрорланувчи камчиликларни тузатишга интилганмиз. 95 фоиз тўғри матнга эришишни мақсад қилганмиз, 100 фоизи эса иложсиз нарса.

–Кирилл ва лотинда ўзига хос қоидалар бор. Масалан, кириллчада йилни ёзганда "чи" қўшимчасини англатувчи чизиқча қўйилмайди, лотинда эса қўйилади. tilim.uz дастурида бу эътиборга олинганми?

– Ҳа, кириллчада йил ва саналардан кейин чизиқчасиз матнни киритсангиз, tilim.uz лотинчага чизиқча билан ўгириб беради. Яъни, лотин алифбоси қоидаларига ўз-ўзидан бўйсунади.

–Матнни овозга, овозни матнга айлантирувчи дастур кўпроқ қайси соҳа вакилларига қўл келади?

– Бу лойиҳамизнинг энг асосий қисми ҳисобаланади. Чунки, юқорида айтганимдек, бу дастур яратилишига ҳам шу эҳтиёж сабаб бўлган. У мобиль алоқа операторлари, журналистлар, суд мажлиси котиблари, мажлис баённомаларини ёзувчилар учун айни муддао. У меҳнат ва вақтни тежаш нуқтаи назаридан анча қулайдир.

–Ҳозирда интернет аудиторияси матнни сўзлашув услубида ёзиб, хатоларга ўрганиб қолди. Айрим блогерлар ҳам шевада, жаргонда ёзишга ўтиб олган. Буни баратараф этиш бўйича қандай таклифларингиз бор?

– tilim.uz дастури орқали бу муаммога ҳам ечим изламоқчимиз. Унга кўра, сунъий интеллект шундай созланиши керакки, матн имловий ва грамматик хатолар, шевага хос сўзлар ва жаргонларда ифода этилса, унинг тўғри варианти тақдим этилади. Шу билан бирга, ажнабий сўзларнинг ҳам муқобиллари топилиб, аста-секин аудитория шунга мослаштирилади. Бу албатта, узоқ вақт талаб этувчи жараён, лекин амалга оширишнинг иложи бор.

Тўлиқ видеони xabar.uzнинг YouTube саҳифасида томоша қилинг ва янги дастурга оид қизиқарли маълумотлардан баҳраманд бўлинг.

Дурдона АЛИМОВА суҳбатлашди