IT гигантларида иш ўринларини қисқариши билан боғлиқ вазиятларни The Verge ва Forbes журналлари таҳлил қилишга уринди. The Verge’да ишдан бўшатишнинг асосий сабаблари-инвесторлар босими ва ҳар бир ходимга тўғри келадиган рентабеллик назоратидир, шунингдек, "ҳамма бўшатяпти, биз ҳам бўшатамиз" руҳидаги бошқарув инерцияси. Forbes уларга инсоний ва молиявий ресурсларни қайта тақсимлаш зарурлигини ва улар бўлмаган тақдирда ҳам молиявий ўсишни кўрсатиш истагини қўшади.

Ишдан бўшатиш тўғрисида эълон қилганда, компаниялар бир хил аргументлардан фойдаланади: яқинлашиб келаётган рецессия ва пандемия даврида ортиқча ишга ёллаш кўпайгани. Шундай қилиб, Meta 2022 йил ноябрида 11 минг ходимни ишдан бўшатди, Amazon эса икки босқичда 10 минг ва 18 минг иш жойини йўқ қилди. Шундай қилиб, Google 12 минг кишини қисқартириш режасини эълон қилди ва Microsoft 10 минг ходимни ишдан бўшатишини эълон қилди. Журналистлар компания расмийларининг мурожаатини келтирадилар ва уларнинг матнлари ҳайратланарли даражада ўхшаш.

The Verge иқтисодчиларга саволлар билан мурожаат қилди: ишдан бўшатиш сабаблари нима ва улар ҳақиқатан ҳам мавжудми? "Технология компаниялари ходимларни ишдан бўшатишаётганга ўхшайди, чунки... бошқа технология компаниялари ишчиларни ишдан бўшатишмоқда."

Массачусетс технология институтининг Слоан менежмент мактаби деканининг ёрдамчиси Майкл Кусуманонинг сўзларига кўра, инвесторлар компанияларни баҳолаш принципини ўзгартирганларида бўлиши мумкин. Даромад жуда тез ўсиб бораётганида, йилига 20% ёки 30%, ҳеч ким фойда ҳақида қайғурмайди. Aммо ҳозир ҳамма бундай ўсиш давридан ўтди, шунинг учун инвесторлар кўпроқ эҳтиёткор бўлишди.

IT компаниялар ўнлаб ва ҳатто юзлаб миллиард доллар заҳирага эга. Aммо инвестор фойда ва зарар тўғрисидаги ҳисоботни ўрганаётганда, у бу захиралар ҳақида ўйламайди. Технологик компанияларининг инвестиция қийматини ўлчаш учун асосан ҳар бир ходимга тўғри келадиган даромад ҳисобланади. Пандемия даврида кенг миқёсда ишга ёллаш ҳар бир ходимга тушадиган даромаднинг камайишига олиб келди. Кусумано фикрича, Microsoft каби технология компаниялари ҳар бир ходим учун йилига 500 000 доллар (ёки камида 300 000 доллар) ишлаб чиқариши керак. Миллионлаб, ҳатто миллиардлаб долларларни ишдан бўшатиш нафақаси учун сарфлаганига қарамай, компаниялар ҳар бир ходимга тўғри келадиган даромадни ҳисоблаган тақдирда кўпроқ даромад топаётганга ўхшайди.

Aммо Стенфорд Олий бизнес мактаби профессори Жеффри Пфеффер бу фикрга қўшилмайди. Унинг фикрича, IT компаниялар ишдан бўшатилганда бир-бирларидан нусха кўчиришади, чунки "фикрлаш оғир иш, шунинг учун кўпчилик менежерлар буни қилмайди". Ишдан бўшатиш харажатларни камайтириш ўрнига даромадни камайтиради, деди Пфеффер.

Ишдан бўшатишлар қимматли қоғозлар нархини кўтарадими ёки йўқми, бу ҳақдаги тадқиқотлар зиддиятли. 2020 йилги коронавирус пандемияси даврида ишдан бўшатишлар акциялар нархига умуман таъсир қилмади.

Forbes ўз нашрида компанияларнинг ҳаддан ташқари пандемия ўсиши назариясига асосланади ва ўша пайтда Amazon ва Meta бир неча ой ичида ўз ходимлари сонини икки баравар оширганини эслайди.

The Verge аргументларига қўшилган ҳолда, Forbes оммавий ишдан бўшатишнинг яна иккита сабабини қўшади.

Биринчидан, IT доимо истиқболли инновацияларга, unicorn стартапларига ва шиддатли ўсишга қаратилган. Aммо потенциал турғунлик даромадга таҳдид солса, катта ўсишни давом эттиришнинг бир усули кўпроқ маҳсулот сотиш ёки нархларни оширишдир. Яна бир йўл - ишчи кучингиз ва харажатларингизни камайтириш. Иқтисодчилар иқтисоддаги пасайишни башорат қилганидек, кўплаб компаниялар қисқартиришни танламоқда.

Иккинчи сабаб - инновациялар. Технология ва бизнес стратегияларининг доимий ўзгариши туфайли айрим жамоалар орқада қолади. Компаниялар эса инсоний ва молиявий ресурсларни қайта тақсимлашга мажбур. Масалан, Microsoft деярли бир вақтнинг ўзида 10 минг кишининг қисқариши билан OpenAI’га 10 миллиард доллар сармоя киритиш режаларини эълон қилди.

Ишдан бўшатишнинг ҳақиқий сабаблари нима бўлишидан қатъи назар, улар узоқ муддатли муваффақият ҳақида ўйлайдиган молиявий масъулиятли компанияларнинг инвесторлари олдида имиж яратишлари керак. Aммо Жефф Пфеффер The Verge шарҳида ишдан бўшатишнинг исботланган ва кўпинча эътибордан четда қоладиган таъсирини таъкидлади: улар одамларга зарба бериб, нафақат ишдан бўшатилганлар, балки қолганлар орасида ҳам стрессни кучайтирди. Бу уларнинг ишига ва компания бизнесига салбий таъсир қилади.